https://orthodoxsmile.blogspot.com
Orthodox Smile
Yr Eglwys Uniongred Ddwyreiniol
Welsh Flowers of Orthodoxy 1
ORTHODOX CHRISTIANITY – MULTILINGUAL ORTHODOXY – EASTERN ORTHODOX CHURCH – ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ – SIMBAHANG ORTODOKSO NG SILANGAN – 东正教在中国 – ORTODOXIA – 日本正教会 – ORTODOSSIA – อีสเทิร์นออร์ทอดอกซ์ – ORTHODOXIE – 동방 정교회 – PRAWOSŁAWIE – ORTHODOXE KERK - නැගෙනහිර ඕර්තඩොක්ස් සභාව – СРЦЕ ПРАВОСЛАВНО – BISERICA ORTODOXĂ – GEREJA ORTODOKS – ORTODOKSI – ПРАВОСЛАВИЕ – ORTODOKSE KIRKE – CHÍNH THỐNG GIÁO ĐÔNG PHƯƠNG – EAGLAIS CHEARTCHREIDMHEACH – ՈՒՂՂԱՓԱՌ ԵԿԵՂԵՑԻՆ / Abel-Tasos Gkiouzelis - https://gkiouzelisabeltasos.blogspot.com - Email: gkiouz.abel@gmail.com - Feel free to email me...!
♫•(¯`v´¯) ¸.•*¨*
◦.(¯`:☼:´¯)
..✿.(.^.)•.¸¸.•`•.¸¸✿
✩¸ ¸.•¨
Mae Tref Dreftadaeth Lismore
Mae Tref Dreftadaeth Lismore wedi cael ei siâr deg o ymwelwyr drwy'r oesoedd. Cyrhaeddodd Sant Carthag yma yn 635 a sefydlu Abaty Lismore, a ddenodd ysgolheigion o bob rhan o Ewrop. Yn anffodus, denodd cyfoeth yr abaty y Llychlynwyr llai dymunol hefyd, a aeth ati i ysbeilio'r dref a'i llosgi i'r llawr.
WaterfordBydd taith 30 munud mewn cerbyd i'r de o Lismore yn dod â chi i bentref arfordirol Ardmore. Daeth San Declan ar draws y pentref yn y 5ed ganrif - er ei fod wedi'i dywys yno gan garreg ar y tonnau, yn hytrach na map neu sat-nav - a sefydlu mynachlog. Heddiw, yr adfeilion yw treflan Gristnogol hynaf Iwerddon. Os byddwch yn digwydd bod yma ar 24 Gorffennaf, ei ddydd gŵyl, ymunwch â’r pererinion ar y daith gerdded 4km gydag ymyl y clogwyn i Ffynnon San Declan i dalu teyrnged.
<>
Sant Kevin a Glendalough
Mae harddwch a llonyddwch Glendalough yn Swydd Wicklow yn denu bron tri chwarter miliwn o ymwelwyr bob blwyddyn. Dyma hefyd beth ddaeth â Sant Kevin yma yn y 6ed ganrif, i dreulio 7 mlynedd ar ei ben ei hun cyn sefydlu'r fynachlog.
Dewisodd fyw mewn ogof fetr o uchder ar lan y llyn uchaf. Gellir gweld Gwely Sant Kevin, fel y'i hadwaenir, o lannau'r gogledd o hyd. Dywedir ei fod yn gwisgo crwyn anifeiliaid yn unig, a'i fod yn eu tynnu yn ystod y gaeaf i drochi ei hun am oriau yn y llyn rhewllyd ac, i gael effaith debyg yn yr haf, y byddai'n plymio i goedwigoedd o ddanadl.
Roedd gan Sant Kevin gariad dwfn at natur a pharch at ei holl greadigaeth. Wrth weddïo yn ei gell gyda'i fraich wedi'i hymestyn, daeth aderyn du i nythu yn ei law. Gorfodwyd Kevin i ddal ei law yno'n llonydd nes bod yr wyau i gyd wedi deor a'r cywion wedi tyfu a hedfan i ffwrdd.
Estynnodd ei letygarwch i'w gyd-ddyn hefyd. Er iddo dreulio 7 mlynedd ar ei ben ei hun, daeth pobl i'w adnabod fel dyn sanctaidd ac athro. Daeth eraill i Glendalough i ddilyn ei ffordd o fyw ac yn fuan sefydlwyd anheddiad mynachaidd, a fyddai'n dod yn un o ganolfannau ysbrydol mawr Cristnogaeth yn Iwerddon.
Roedd Kevin a'i fynachod yn darparu addysg a llety am ddim i uchelwyr a chominwyr fel ei gilydd. Yn wahanol i lawer o fynachlogydd eraill, roeddent hefyd yn fodlon derbyn y rheiny nad oeddent yn bwriadu bod yn fynachod, ond a oedd eisiau dysgu yn unig.
Cyfeirir yn aml at stori Kevin fel taith o neilltuaeth i gymuned a gellir olrhain llawer o'r stori o hyd yn Glendalough. Er ei bod yn un o brif atyniadau twristaidd Dwyrain Hynafol Iwerddon, os nad Iwerddon gyfan, ni fydd rhaid i chi grwydro'n rhy bell i ddarganfod y llonyddwch a'r ymdeimlad ysbrydol a ddenodd fynachod i Glendalough ganrifoedd yn ôl.
<>
O bosibl y cysylltiad cryfaf rhwng Iwerddon a Chymru yw Sant Padrig
O bosibl y cysylltiad cryfaf rhwng Iwerddon a Chymru yw Sant Padrig. Er bod pawb yn derbyn mai Sant Padrig yw nawddsant Iwerddon – a bod llawer mwy o wledydd yn cynnal dathliadau ar 17 Mawrth – yr hyn sy'n llai adnabyddus yw na chafodd ei eni yn Iwerddon. Yn wir, mae'r dystiolaeth yn awgrymu iddo gael ei eni mewn rhan o Orllewin Prydain sy'n Dde Cymru erbyn hyn ac y siaradai'r iaith y tarddodd y Gymraeg ohoni.
<>
Sant Colman a'i hwyaid
Sant oedd Sant Colman O'Ficra a fu'n byw yn y 7fed ganrif. Sefydlodd fynachlog ar safle presennol Eglwys Sant Colman yn Templeshanbo, Swydd Wexford.
Rhwng dwy fynwent ceir ffynnon sanctaidd ac yn y fan hon ar un adeg roedd pwll mawr a oedd yn cael ei lenwi â dŵr o'r ffynnon. Am lawer o flynyddoedd ar ôl marwolaeth Sant Colman, roedd nifer o hwyaid yn byw ar y pwll a chredid eu bod yn cael eu gwarchod gan y Sant. Roedd Sant Colman wedi bod yn hoff o adar, a hwyaid oedd ei ffefrynnau. Roedd yr hwyaid yn cael eu trin ag anwyldeb a thynerwch mawr, a daethant yn ddof iawn. Byddent hyd yn oed yn bwyta bwyd yn uniongyrchol o ddwylo'r pererinion fyddai’n ymweld.
Gan fod yr hwyaid hyn dan warchodaeth o'r fath, na allai dim eu niweidio yn – er na fyddai unrhyw un o'r pentrefwyr yn mentro cyffwrdd ag un bluen ar eu pennau. Fodd bynnag, gan fod yr hwyaid mor ddof, byddai rhywun oedd yn nôl dŵr o'r pwll ar noson dywyll weithiau'n mynd adref gyda mwy na'r hyn yr oedd yn ei ddisgwyl. Heb sylweddoli, byddent yn taflu cynnwys y llestr, gan gynnwys yr aderyn, i mewn i grochan dros dân i'w ferwi. Ond waeth pa mor hir y llosgai’r tân, neu faint o goed a roddwyd arno, arhosai’r dŵr yn oer. Ar ôl archwiliad pellach, byddai'r hwyaden yn cael ei gweld yn nofio yn y crochan ac yn cael ei dychwelyd i'r pwll heb unrhyw niwed ar ôl ei phrofiad, a dyna pryd y byddai'r crochan yn cynhesu a'r dŵr yn berwi heb oedi pellach.
<>
Dewi Sant yw ffigwr mwyaf Oes Seintiau Cymru
Dewi Sant yw ffigwr mwyaf Oes Seintiau Cymru; fe ddaeth â Christnogaeth i lwythi Celtaidd gorllewin Prydain ac fe yw'r unig nawddsant brodorol o wledydd Prydain ac Iwerddon.
Rhoddodd ei fam, Santes Non, enedigaeth iddo ar glogwyn yn Sir Benfro yn ystod storm ffyrnig. Wrth iddi roi genedigaeth iddo, dywedir bod mellten wedi taro craig roedd hi'n gafael yn dynn ynddi, ac i’r graig hollti'n ddwy a chreu ffynnon sanctaidd, sy'n bodoli hyd heddiw. Mae adfeilion cyfagos Capel y Santes Non hefyd yn nodi ei fan geni.
Credir bod Dewi Sant wedi cyflawni nifer o wyrthiau yn ystod ei fywyd, ond digwyddodd yr un enwocaf pan oedd yn pregethu i dyrfa fawr yn Llanddewi Brefi yng Ngheredigion. Pan gwynodd pobl a safai yng nghefn y dyrfa nad oeddent yn gallu ei weld na'i glywed, cododd y tir yr oedd yn sefyll arno i greu bryn. Ar yr union foment honno, daeth colomen wen, a anfonwyd gan Dduw, i eistedd ar ei ysgwydd.
Dywedir bod Dewi wedi chwarae rhan bwysig yn y frwydr rhwng y Cymry a'r Eingl-Sacsoniaid. Roedd y Cymry'n colli mwy a mwy o dir a rhan o'r broblem oedd nad oeddent yn gallu gweld y gwahaniaeth rhwng eu gelynion a'u dynion eu hunain, gan fod eu dillad mor debyg. Galwodd Dewi arnynt: “Gymry, rhaid i chi farcio eich hunain fel y gallwch ddweud yn well pwy yw'r Sacsoniaid a phwy sy'n Gymry.” Gan dynnu cennin o'r ddaear, dweddodd: “Gwisgwch y rhain a byddwch yn gwybod mai gelyn yw unrhyw filwr nad oes ganddo genhinen.” Er bod rhai o'r milwyr yn meddwl bod y syniad hwn braidd yn od, fe wnaethant fel y dywedodd, gan fod y Mynach yn ddyn Duw. Cyn hir, roedd pob milwr o Gymro yn gwisgo cenhinen yn ei helmed ac roedd y Cymry wedi ennill y frwydr. Mae'r Cymry'n dal i wisgo cennin ar Ddydd Gŵyl Dewi (diwrnod cenedlaethol Cymru), sef 1 Mawrth.
Roedd Dewi Sant dros 100 oed pan fu farw ar 1 Mawrth 589. Cafodd ei gladdu lle saif yr eglwys gadeiriol heddiw yn Nhyddewi ac yn y cyfnod canoloesol, dywedwyd bod dwy bererindod i'w gysegr yn gyfwerth ag un bererindod i Rufain.
<>
Sant Aeddan
Mynach a chenhadwr Gwyddelig oedd Sant Aeddan a deithiodd i Gymru i astudio gyda Dewi Sant. Ar ôl dychwelyd i Iwerddon, cafodd ei ysbrydoli i adeiladu ei fynachlog ei hun yn Ferns. Mae Eglwys Gadeiriol Sant Aeddan, a gredir iddi fod yn eglwys gadeiriol leiaf gorllewin Ewrop, bellach yn sefyll ar y safle.
Dywedir bod Dewi Sant wedi marw ym mreichiau Sant Aeddan yn ystod ymweliad diweddarach â Sir Benfro.
<>
<<<
Merthyr meudwy Sant Neithon (St Nectan) yn Hartland, Dyfnaint, Lloegr, o Iwerddon a Chymru (+510)
17 Mehefin
Un o feibion Brychan oedd Neithon a ymgartrefodd fel llawer o'i frodyr yng ngogledd-ddwyrain Cernyw. Mae'n gysylltiedig a'r pentrefan 'Stoke' ger pentref Hartland, Dyfnaint. Nodir 468 fel ei ddyddiad geni a 17 Mehefin fel ei wylmabsant a'i ddyddiad marw - o bosib yn 510.
Mae'r cofnod cynharaf amdano'n dod o lawysgrif o'r enw Gotha MS a ganfuwyd yn 1937, sef Bywyd Meithon.
Nodir yn y llawysgrif hwn iddo gael ei eni yn Iwerddon a hwylio i Hartland lle ymgartrefodd mewn dyffryn ffrwythlon, ger ffynnon a elwir hyd heddiw'n St Nectan's Well. Ceir eglwys yma hefyd mewn pentrefan o'r enw Stoke; yr enw ar y pentrefan hwn yn Llyfr Dydd y Farn yw 'Nistanestoc' ac yn 1189 cofnodir yr enw fel 'Nectanestoke'.
Ei frodyr a'i chwiorydd yn ymweld ag ef yn flynyddol ar Nos Galan. Roedd gan Neithon ddwy fuwch a dygwyd y ddwy gan ladron. Wedi hir a hwyr canfyddodd y gwartheg yn 'Neweton' (y Stoke Newydd), ond trodd y lladron arno gan ei ladd a thorri ei ben - a hynny ar 17 Mehefin. Ond cododd Neithon ei ben o'r llawr a'i gario yn ei ddwylo at y ffynnon, ger ei gartref.
ΥΤ
<>
Sant Beuno Cymru (+642)
21 Ebrill
Sant Cymreig oedd Beuno (bu farw c.642). Mae'n fwyaf adnabyddus fel sylfaenydd clas Clynnog Fawr yng Ngwynedd.
Bywgraffiad
Dywedir ei fod yn perthyn i deulu brenhinol Morgannwg, ac iddo gael ei eni ym Mhowys, ar lan Afon Hafren. Cafodd ei addysgu yng Nghaerwent cyn ymsefydlu yn Aberriw. Yn ddiweddarach bu yng Ngwyddelwern a Threffynnon, cyn ymsefydlu yng Nglynnog. Dywedir i'r tir i sefydlu'r clas yng Nghlynnog gael ei roi gan bennaeth o'r enw Gwyddeint, cefnder i frenin Gwynedd, Cadwallon ap Cadfan, oedd yn teyrnasu rhwng tua 620 a 633.
Dywedir fod y santes Gwenffrewi yn nith iddo. Yn ôl y traddodiad, syrthiodd pendefig ieuanc o'r enw Caradog mewn cariad a hi, a phan wrthododd hi ef, torrodd ei phen a chleddyf. Gosododd Beuno ei phen yn ôl ar ei hysgwyddau a'i hadfywio.
Mae ei ddydd gŵyl ar 21 Ebrill.
<>
Yr Eglwys Uniongred Ddwyreiniol
ON Ni ddylid drysu'r Eglwys hon ag Eglwys y tri chyngor, a elwir yn Oriental yn Saesneg.
Ail enwad Gristnogol fwya'r byd, a'r mwyaf o'r Eglwysi Uniongred, gyda rhwng 150 a 350 miliwn o ddilynwyr, yw'r Eglwys Uniongred Ddwyreiniol. Fe wahanodd o Eglwys y tri chyngor ym 451, ac o'r Eglwys Gatholig Rufeinig ym 1054. Prif grefydd Belarws (89%), Bwlgaria (86%), Gweriniaeth Cyprus (88%), Georgia (89%), Gwlad Groeg (98%), Macedonia (70%), Moldofa (98%), Montenegro (84%), Rwmania (89%), Ffederasiwn Rwsia (76%), Serbia (88%), ac Wcráin (83%) ydyw, a cheir niferoedd sylweddol mewn gwledydd eraill.
Ymrannodd yr Eglwys Uniongred Ddwyreiniol a'r Eglwys Gatholig oddi wrth ei gilydd yn y Sgism Fawr. Dechreuodd yn 857 pan ysgymunwyd Photius, Patriarch Caergystennin gan y Pab Sant Nicolas I (858 - 867). Ymatebodd y patriarch drwy herio uniongrededd Eglwys Rhufain, yn arbennig yn achos cymal yng Nghredo Nicea ynglŷn â tharddiad yr Ysbryd Glân o Grist (y cymal filioque "ac o'r Mab..").
Daeth yr anghydfod i'w uchafbwynt cyntaf yn 1054 pan ysgymunwyd y patriarch Cerularius o Gaergystennin (1043 - 1058) am iddo feirniadu diweirdeb offeiriadol gorfodol y Gorllewin a defnyddio bara heb ei godi yn yr offeren fel arferion hereticaidd. Er gwaethaf ymgeision i gymodi yn Ail Gyngor Lyons yn 1274 a Chyngor Fflorens yn 1439, daeth y rhwyg terfynol yn 1472. Un ffactor a arweiniodd at y rhwyg terfynol oedd ymddygiad y Croesgadwyr yn ymosod ar Gristnogion ac eglwysi uniongred yn Asia Leiaf a'r Lefant, gan gynnwys ymosod ar Gaergystennin ei hun a'i dal (1204 - 1261).
<>
Sant Aerdeyrn Cymru (c. 6g)
Roedd Sant Aerdeyrn (c. 6g) yn sant o Gymru. Roedd yn ddisgynnydd Gwrtheyrn, sy'n golygu ei fod yn perthyn i deulu Brenhinol Teyrnas Powys.
Roedd yn frawd i Sant Edeyrn a Elldeyrn mae e'n aml yn gysylltiedig â nhw. Mae ei enw yn tarddu o'r gair Celtaidd am Tywysog. Adeiladodd Eglwysi yn Sir Forgannwg ac mae e'n Nawddsant ar Llanelldeyrn, Cymru.
<>
Sulgwyn
Gŵyl Gristnogol symudol yw'r Sulgwyn a gynhelir ar yr wythfed Sul ar ôl y Pasg. Mae'n dathlu disgyn yr Ysbryd Glân ar yr Apostolion ac yn seiliedig ar yr 'Ŵyl yr Wythnosau' Iddewig. Gellir olrhain ei dathlu i'r 3ed ganrif OC.
Yr enw Lladin ar yr ŵyl yw Pentecost, sy'n deillio o'r gair Groeg pentikosti, sef 'y 50fed ddiwrnod' (ar ôl y Pasg).
<>
Sant Aelhaearn Cymru (7g cynnar)
1 Tachwedd & 2 Tachwedd
Roedd Sant Aelhaearn neu Aelhaearn' fl.(7g cynnar) yn gynffeswr Cymraeg ag yn sant (Rhestr o seintiau Cymru) yr Eglwys Geltaidd. Roedd yn ddisgybl i Sant Beuno. Roed ei wyl Gŵyl Mabsant fel arfer yn cael ei gynnal ar 2 Tachwedd.
Bywyd
Mae Sant Aelhaearn yn cael ei restru yng nghyd a Bonedd y Saint (Llinach y Seintiau). Roedd yn frawd i'r seintiau Llwchaiarn (Llanmerewig) a Cynhaiarn ag yn fab i Hygarfael o Gerfael, mab Cyndrwyn, a tywysog Powys (Teyrnas Powys), brenhinlin o Gwrtheyrn, brenin Prydain. Roedd yr ardal oedd wedi ei reoli gan Cyndrwyn wedi ei ganoli ar yr Afon Hafren, Amwythig. Yn ol y sôn, roedd Aelhaearn wedi bod yn ddisgybl i Sant Beuno, a oedd hefyd yn rhan o'r un llinach, ac felly'n gefnder iddo. Roedd gweithgareddau Bueno wedi cael ei gefnogi gan Cadfan ap Iago ac aelodau eraill o frenhinlin Cunedda, Teyrnas Gwynedd; mae'n debygol fod Aelhaearn wedi ymuno ag ef allan o Bowys i Edeirnion ac yna ymlaen at y gogledd-orllewin.
Gwyrthiau
Mae'r prif wyrth sy'n cael ei gysylltu a Aelhaearn yn un a gafodd ei gyflawni gan Beuno, a oedd wedi ei atgyfodi (yn ogystal â chwech arall). Mae dehongliad o'r 18g gafodd ei adrodd i John Ray yn Llanaelhaearn yn darparu Tarddiad gwerin ar gyfer enw anghyfarwydd Aelhaearn. Mae'n honni roedd Beuno yn arfer diflannu o'i gell ger Clynnog Fawr bob nos i deithio 4 mile (6.4 km) er mwyn gweddio ar garreg gwastad yng ynghanol yr Afon Erch. Un noson, wrth i Beuno dychwelyd, gwelodd ryw ddyn yn cuddio'n y tywyllwch; yna gweddiodd pe bai'r dyn ar ewyllys da, y byddai'n llwyddo, ond os oedd e am gwneud drwg, byddai esiampl yn cael ei wneud ohono. Yn syth ar ol dweud hyn, gwelodd anifeiliad gwyllt yn ymddangos o'r coedwig a'i rwygo'n bedwar a pen. Ailfeddyliodd Beuno pan darganfyddodd mai ei was oedd wedi fod yn ysbio arno. Rhoddodd Beuno'r esgyrn a'r cnawd at ei gilydd oni bai am yr asgwrn o dan ei ael, a oedd ar goll. Yn ei le fe rhoddodd darn o haearn o bigyn ei bicell. (Galwodd Thomas Pennant (awdur), y stori yn "rhy afresymol i'w traethu, yn ei lyfr Tour in Wales, ac felly gwrthododd wneud hynny.) Mae Baring -Gould, wrth ei adrodd, yn ei gymharu gyda adferiad Thor o'i eifr Snarler a Grinder yn Prose Edda.
Ar ol i Llanaelhaeran gael ei sefydlu ar leoliad adfywiad y gwas, gorchmynodd Beuno i'w orchuchwylio ond, "fel cosb", gweddiodd byddai clychau Clynnog yn cael eu clywed ar hyd a lled y pentref, ond dim tu mewn eglwys Llanhaearn.
Wedi i Aellhaearn farw, hawliodd ei ddynion o diroedd y de ei gorff; dadleuwyd hyn gan mynachod Clynnog. Dywedir fod yna frwydyr wedi cychwyn a pharhaodd hyd y nos. Gyda'r gwawr, roedd yna ddwy arch ar ddwy Elor, cymerwyd un yr un gan y naill garfan. (Mae yna wyrth tebyg yn cael ei gysylltu a Sant Teilo, roedd ei greiriau wedi eu hawlio gan tair eglwys wahanol.)
Cafodd Aelhaearn ei anrhydeddu ar whahan yng Nghegidfa ger Y Trallwng ym Mhowys ag yn Llanaelhaearn ym Penrhyn Llŷn yng Ngwynedd. (Roedd yr ail, fodd bynnag, wedi cael ei adnabod ers amser fel "Llanhaiarn" fel llygriad ar ei enw; roedd y stad ger llaw yn cael ei adnobod fel "Elernion", ac mae'n debyg fod yna dechreuad tebyg i enw'r stad yna hefyd.)
Cymynrodd
Mae gan yr eglwys yn Llanaelhaearn waliau yn dyddio o tua'r 12g a cafwyd eu adfywio y tro diwethaf ym 1892. Maent wedi cael eu rhestri fel Gradd 2. Yn ystod ehangiad maes yr eglwys ym 1865, darganfodd gweithwyr y garreg bedd wedi ei arysgrifennu yn Lladin o Aliortus o Elmet, gall o bosib dangos roedd yna sefydliad crefyddol ar y maes cyn cyrrhaeddiad Beuno ac Aelhaearn.
Roedd y ddwy lleoliad yn cynnwys ffynon sanctaidd. Yng nhgynt roedd y ffynon yng Nghegidfa (Ffynon Aelhaearn) yn cael ei ymweld a gan pobl y plwyf er mwyn iddynt cael diod ar Sul y Drindod. Roedd ffynon Sant Aelhaearn yn faes o werth ar llwybr gogleddol y pereindod i Ynys Enlli ac roedd yn cael ei ymweld gydag yn reolaidd o achos y gwellhad gwyrthiol oedd yn gysylltiedig a'r "chwerthin" neu "anesmwytho'r dwr", golygfa anghyfarwydd o ffrydio swigod drwy'r ffynon. Erbyn y 19g, roedd ffynon Llanaelhaearn wedi ei amgylchynu gan basn a meinciau cerrig; byddai pobl yn gorffwyso arnynt wrth iddyn aros i'r dwr "chwerthin". Ond roedd cychwyniad o diptheria ym 1900, wedi achosi'r cyngor lleol i, yng nghyntaf, amgau'r ffynon, ac yna, ei gloi oddi wrth y cyhoedd. Mae perchnogiaeth y ffynon wedi cael ei dadlau ac mae'n parhau i fod yn anghyraeddadwy; mae'r amgaed presennol yn dyddio o 1975.
<>
Sant Cadfan Cymru (+550)
1 Tachwedd
Sant Cymreig oedd Sant Cadfan (fl.550?) a sefydlodd yr eglwys yn Nhywyn, Gwynedd, a gysegrir iddo, ac ef oedd abad cyntaf Ynys Enlli.
Daw y rhan fwyaf o'r wybodaeth amdano o awdl Canu Cadfan gan Llywelyn Fardd yn y 12g. Mae traddodiad iddo arwain mintai o seintiau Cymreig i Lydaw a dywedir ei fod yn fab i Eneas y Llydawr. Yn ôl Llyfr Llandaf, hwylio i Dywyn o Armorica wnaeth ef a deuddeg arall. Yn ôl traddodiad Llydaw yw Armorica, er bod rhai yn cynnig mai o ysgol Gristnogol ar lan y môr ym Mhrydain y daeth, megis Llanilltud Fawr. Yn ôl traddodiad ei glas yn Nhywyn oedd y cyntaf a sefydlwyd ganddo yng Nghymru.
Cadfan ydyw nawddsant Llangadfan, Sir Drefaldwyn. Ei waith pennaf oedd sefydlu'r ‘clas’ yn Nhywyn, Meirionnydd;
Tywyn oedd mam-eglwys pob rhan o Feirionnydd-is-Dysynni .
Ei ddydd gŵyl yw 1 Tachwedd.
<>
Sant Briog Cymru (+502)
1 Mai
Sant Cymreig o'r 6g sy'n bennaf gysylltiedig â Llydaw oedd Briog, Llydaweg: Brieg, Lladin:Briomaglus.
Bywgraffiad
Yn ôl ei fuchedd, a ysgrifennwyd yn yr 11g, ganwyd Briog yng Ngheredigion, Cafodd ei dad, Cerp, a'i fam, Eldruda, weledigaeth cyn iddo gael ei eni, a daethant yn Gristionogion. Dywedir iddo gael ei yrru i ddinas Paris lle cafodd addysg gan sant Garmon a'i ordeinio yn offeiriad.
Dychwelodd i Geredigion am gyfnod cyn symud i Lydaw, lle sefydlodd fynachlog yn Tréguier, yna fynachlog arall yn Sant-Brieg (Ffrangeg:St. Brieuc) a dyfodd yn esgobaeth. Mae Briog yn un o Saith Sant-sefydlydd Llydaw.
Ei wylmabsant yw 1 Mai.
<>
